Kamu kurum ve kuruluşlarında göreve başlayacak adaylar için güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması süreci, son yıllarda yeniden düzenlemeler ve yargı kararlarıyla birlikte daha çok tartışılan bir alan haline geldi. Amaç; devletin güvenliğini, gizlilik dereceli bilgi ve tesisleri korumak, kritik görevlerde liyakat ve güvenilirlik ölçütünü sağlamak. Uzmanlar, “Süreç şeffaflık, ölçülülük ve kişisel verilerin korunması ilkeleriyle yürütülmeli” uyarısında bulunuyor.

GÜVENLİK SORUŞTURMASI NEDİR, KİMLER İÇİN ZORUNLU?

Güvenlik soruşturması; adayın devletin güvenliği, milli savunma ve istihbarat hizmetleri, gizlilik dereceli birimler gibi alanlarda görevlendirilecek olması halinde, kamu otoritelerinin belirli veri kaynaklarından güvenilirlik ve uygunluk denetimi yapmasıdır. Buna paralel yürütülen arşiv araştırması ise daha geniş bir aday kitlesi için uygulanır; sabıka, kimlik, eğitim ve hizmet kayıtları gibi temel veriler taranır.

Genellikle şu pozisyonlarda soruşturma öne çıkar:

• Gizlilik dereceli bilgi ve belgeye erişen kadrolar,
• Emniyet, TSK, istihbarat ve kritik altyapı birimleri,
• Savunma sanayii ve siber güvenlik gibi stratejik görevler,
• Bazı sözleşmeli/kadrolu memuriyetler (kurumun görev alanına göre).

HANGİ VERİLER İNCELENİYOR?

Yetkili makamlar; adli sicil, adli veya idari soruşturmalar, terör ve örgütlü suç bağlantısı iddiaları, mali kayıtlara ilişkin kamuya açık göstergeler, görev yapılacak yerle akrabalık/ilişki üzerinden çıkar çatışması ihtimalleri, sosyal medya ve dijital izlere dair kamuya açık içerikler gibi başlıkları değerlendiriyor. Uzmanlar, “Amaç sınırsız fişleme değil; görevin niteliğiyle orantılı değerlendirme” vurgusunu yapıyor.

SÜREÇ NASIL İŞLİYOR?

1. Talep: Kurum, atama öncesinde aday için güvenlik soruşturması/ arşiv araştırması talep eder.
2. Toplama ve analiz: İlgili birimler verileri kanuni yetki çerçevesinde toplar; risk faktörleri işin niteliğine göre ağırlıklandırılır.
3. Raporlama: Kuruma, “uygun/uygun değil” türü bir sonuç veya detaylı değerlendirme notu sunulur.
4. Karar: Atamaya yetkili amir, rapor ve dosya bütününde takdir yetkisini kullanır.

Süre, kurum ve kadroya göre değişse de adaylar çoğu zaman atama takvimine yetişecek şekilde sonuç bekliyor. Yoğunluk ve ek teyitler süreci uzatabiliyor.

KİŞİSEL VERİLER VE ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ

Süreçte KVKK (kişisel verilerin korunması) çerçevesi kritik. Yalnızca görevle bağlantılı veriler işlenmeli, “geniş ağ” şeklinde yakın çevrenin sınırsız taranmasından kaçınılmalı. Hukukçular, veri minimizasyonu, amaçla sınırlılık ve saklama süresi ilkelerine uyulmamasının iptal davalarında kurumların aleyhine sonuç doğurabildiğini aktarıyor.

OLUMSUZ SONUÇ ÇIKARSA NE OLUR?

“Kamu yararı–görev güvenliği” dengesi gereği kurum, olumsuz rapor halinde adayı atamama kararı verebilir. Ancak bu karar belirli gerekçelere dayanmalı. Adayların şu başvuru yolları var:

• İdari itiraz: Kuruma gerekçeli yeniden değerlendirme talebi,
• Bilgi edinme/veri erişim başvurusu: Hangi verilerin işlendiğinin öğrenilmesi,
• İdari yargı: İptal davası ve yürütmenin durdurulması talebi,
• KVKK şikâyeti: Hukuka aykırı veri işleme iddiası varsa.

Yargı, “soyut kanaat” veya “genellemeci çıkarım”la verilen ret kararlarını iptal edebiliyor. Delil ve gerekçe zincirinin somut ve güncel olması bekleniyor.

EN ÇOK TARTIŞILAN BAŞLIKLAR

• Sosyal medya paylaşımları: Kamuya açık içerikler dikkate alınsa da tekil, bağlamından kopuk veya yıllar önceki paylaşımlara dayalı orantısız sonuçlar yargıda sorun yaratabiliyor.
• Aile/üçüncü kişilerle ilişkilendirme: Adayın kişisel sorumluluğuyla ilgisi kurulmamış üçüncü kişi eylemlerinin belirleyici ölçüde etkisi hukuken tartışmalı.
• Dernek/üyelik–sendika: Kanuni sınırlar içinde meşru faaliyetlerin tek başına olumsuzluk gerekçesine dönüşmemesi gerekiyor.
• Arşivdeki eski kayıtlar: Zamanaşımı ve memnu hakların iadesi gibi kurumlar göz ardı edilmemeli.

ADAYLAR İÇİN PRATİK REHBER

• Şeffaf dosya: Kimlik, eğitim, askerlik, adli sicil ve arşiv kaydınızı güncel tutun; belirsizlik bırakmayın.
• Dijital iz: Kamuya açık profillerinizde suç veya şiddeti öven, devlet sırlarını ifşa eden içeriklerden kaçının; yanlış/yanıltıcı paylaşımları kaldırın.
• Açıklama–karşı delil: Hakkınızdaki iddia/şüpheye ilişkin mantıklı açıklama ve belgeyi erkenden hazırlayın.
• Takvim: Atama–göreve başlama tarihlerini izleyin; gecikmelerde yazılı bilgi talep edin.
• Hukuki destek: Olumsuz karar halinde idari itiraz ve yargı yoluna süreleri kaçırmadan başvurun.

UZMAN GÖRÜŞÜ: “AMAÇ GÜVEN, YÖNTEM HUKUK”

Kamu yönetimi uzmanlarına göre güvenlik soruşturmasının temel hedefi, kurumların hassas görevlerde öngörülebilir riskleri azaltması. Ancak bunun kişilik hakları ve özel hayatın gizliliği ile dengelenmesi şart: “Kapsam–veri–sonuç üçlüsü, görevin niteliğiyle ölçülü olmalı. Aksi halde hem liyakat zedelenir hem de yargı denetiminde süreçler geri döner.”

SONUÇ

Güvenlik soruşturması, kamuda kritik görevlerin güvenli şekilde yürütülmesi için vazgeçilmez bir araç. Fakat aracın meşruiyeti, hukuka uygunluk, somut gerekçe ve ölçülülük ilkeleriyle sağlanabiliyor. Adayların şeffaf ve eksiksiz dosya hazırlığı, kurumların da veriyi amaca uygun ve sınırlı işlemesi, tartışmaların azalması ve hızlı atama takvimleri için belirleyici olmaya devam ediyor.