Türkiye’de aile içi uyuşmazlıkların önemli bir bölümünü miras paylaşımı oluşturuyor. Gayrimenkul fiyatlarındaki artış, aile şirketlerinin kuşak değişimi ve karmaşık aile yapıları, miras davalarında dosya sayısını yükseltiyor. Uzmanlar, “İlk adımda doğru yol haritası belirlenirse yıllarca sürecek davaların önüne geçilebilir” uyarısını yapıyor.

HUKUKİ ÇERÇEVE: KİMLER, HANGİ ORANDA MİRASÇI?

Türk Medeni Kanunu’na göre miras, ölümle birlikte yasal mirasçılara geçiyor. Zümre sisteminde öncelik altsoya ait:

• Altsoy (çocuklar ve torunlar): Eş varsa çocuklarla birlikte mirasçı olur.
• Anne–baba ve üstsoy: Altsoy yoksa devreye girer.
• Büyükanne–büyükbaba ve altsoyları: İkinci zümre de yoksa sıradadır.
• Sağ kalan eş: Her durumda mirasçıdır ve zümreye göre payı değişir (altsoyla birlikteyse daha düşük, üstsoyla birlikteyse daha yüksektir).

Eşin ve çocukların bulunduğu tipik tabloda miras, eş + çocuklar arasında kanuni oranlara göre paylaştırılır. Çocuklardan biri ölmüşse onun payı kendi altsoyuna geçer (temsil).

SAKLI PAY VE TENKİS: VASİYETİ SINIRLAYAN KALKAN

Mirasbırakan, vasiyetname veya bağışlarla malvarlığını istediği gibi yönlendirebilir; ancak saklı pay sahibi mirasçıların (altsoy, anne–baba belirli hâllerde, sağ kalan eş) hakları korunur. Saklı payı zedeleyen tasarruflar yapıldıysa, mirasçılar tenkis davasıyla saklı paylarını geri isteyebilir. Uygulamada en çok; bir çocuğun “gözden çıkarılması”, tek çocuğa yüklü bağış, eşin payının aşırı azaltılması gibi işlemler tenkise konu oluyor.

VERASET İLAMI OLMAZSA OLMAZ

Paylaşımın ilk adımı mirasçılık belgesi (veraset ilamı). Noter veya Sulh Hukuk Mahkemesi’nden alınan bu belge, kimin hangi oranla mirasçı olduğunu gösterir. Banka hesaplarının çözümü, tapuda intikal, şirket hisseleri ve araç tescillerinde bu belge aranır. Uzmanlar, “Eksiksiz ve doğru veraset ilamı, sonraki adımların omurgasıdır” diyor.

TEREKENİN TESPİTİ: MALVARLIĞINI NETLEŞTİRME

Miras bırakanın aktifleri (taşınmaz, araç, mevduat, şirket hisseleri, alacaklar) ve pasifleri (borçlar, vergiler) netleşmeden adil bir paylaşım mümkün değil. Tartışmalı dosyalarda mahkemeden terekenin tespiti, hesapların bloke edilmesi, kiraların ihtiyaten toplanması gibi tedbirler isteniyor. Özellikle kira geliri üreten taşınmazlarda, “kimin topladığı–kime paylaştırdığı” ihtilafı sık görülüyor.

PAYLAŞIM YOLLARI: ANLAŞMA MI, DAVA MI?

Paylaşımın en hızlı yolu anlaşmalı taksim. Mirasçılar aralarında taksim sözleşmesi yaparak kimin hangi taşınmazı veya hangi hisseleri alacağını belirleyebiliyor. Bu sözleşme resmi şekle uygun düzenlenirse tapu işlemleri sorunsuz ilerliyor.
Anlaşma sağlanamazsa gündeme gelen yol ortaklığın giderilmesi (izale-i şuyu) davası. Mahkeme çoğu kez satış yoluyla paydaşlığı sona erdiriyor ve bedel mirasçılar arasında paylaştırılıyor. Aile evi veya şirket hisselerinde satışın “ekonomik kayıp” doğurabildiği uyarısı sıkça yapılıyor; bu nedenle arabuluculuk ve uzman değerleme raporlarıyla pay devri seçenekleri öne çıkarılıyor.

DENKLEŞTİRME (MİRASA İADE): EŞİTLİK İÇİN GERİ SAYIM

Mirasbırakanın sağlığında çocuklardan birine yaptığı yüklü bağışların (ör. ev, işyeri, yüksek miktarlı nakit) miras payından mahsup edilmesi gündeme gelebilir. Bu mekanizma, kardeşler arasında eşitliği sağlamak için düzenlenmiştir. Uygulamada “evlilik hediyesi mi, bağış mı, borç mu?” ayrımı delillerle aydınlatılır; banka hareketleri, yazışmalar ve tanık beyanları önem taşır.

AİLE ŞİRKETLERİ VE HİSSE UYUŞMAZLIKLARI

Aile şirketlerinde miras, yönetim krizine dönüşebiliyor. Hâkim paya sahip mirasçı ile diğerlerinin strateji uyuşmazlıkları, şirketi kilitleyebiliyor. Çözümler arasında pay devri–devralma, muhdesat ayrımı, hisse bedeli tespiti ve uzman arabuluculuk yer alıyor. Uzmanlar, “Şirket sözleşmelerine miras hükümleri önceden yazılmalı” çağrısı yapıyor.

VERGİ VE MALİ BOYUT: TAKVİM KRİTİK

Mirasçılar için veraset ve intikal vergisi yükümlülükleri söz konusu. Beyan ve ödeme takvimi; gecikme faizleri, muafiyet ve istisnalar açısından dikkat gerektiriyor. Taşınmazların tapuda intikali yapılmadan satış planlanması, değer artış kazancı ve harç–damga kalemleri yönünden sürpriz masraflar doğurabiliyor.

YARGITAY’DAN MESAJ: “SAMİMİYET, ŞEFFAFLIK, DELİL”

Son yıllardaki içtihatlarda Yargıtay; saklı paya müdahale eden işlemlerde tenkis, sağlığında yapılan yüksek meblağlı devirlerde mirasın iadesi, miras ortaklığında tek taraflı tasarruflarda paydaş haklarının korunması yönünde kararlarıyla öne çıkıyor. “Aile içi söz” ve “gelenek” tek başına yeterli görülmüyor; banka hareketleri, resmi belgeler ve yazılı kayıtlar belirleyici.

EN ÇOK YAPILAN HATALAR

1. Veraset ilamı almadan işlem: Banka–tapu süreçleri tıkanıyor.
2. Sözlü anlaşma: Yazılı taksim olmadan “sonradan vazgeçme” ihtimali yüksek.
3. Saklı payı göz ardı etme: Vasiyet ve bağışların iptali/tenkisi gündeme geliyor.
4. Tereke borçlarını hesaba katmamak: Net paylaşımda adaletsizlik doğuyor.
5. Acele satış: Aile evlerinin düşük bedelle elden çıkması, telafisi güç kayıplar yaratıyor.

UZMANLARDAN ÖNERİLER

• Erken envanter: Terekenin aktif–pasif listesi çıkarılsın, değerleme raporu alınsın.
• Arabuluculuk ve taksim sözleşmesi: Mahkeme yerine hızlı, maliyeti düşük çözüm.
• Saklı pay–tenkis analizi: Vasiyet ve bağışlar hukuki filtreden geçirilsin.
• Vergi planlaması: Beyan süresi, muafiyetler ve harçlar baştan hesap edilsin.
• Belgeleri saklayın: Tapu kayıtları, banka dekontları, yazışmalar ileride belirleyici.

SONUÇ

Miras paylaşımı, sadece “kim ne kadar alacak” meselesi değil; aile ilişkileri, ekonomik değerler ve hukuk arasında kurulan hassas bir denge. Doğru planlama, şeffaf bilgi paylaşımı ve profesyonel destekle, yıllar sürebilecek davalar yerini hızlı ve adil çözümlere bırakabiliyor. Aksi halde miras, ailede kalması gereken değeri mahkeme koridorlarında eritebiliyor.