Türkiye’de iş güvencesi tartışmaları sürerken işe iade davası başvurularında artış yaşanıyor. Ekonomik dalgalanmalar, yeniden yapılanmalar ve performans gerekçeleriyle işten çıkarmaların çoğalması, çalışanları “fesih geçerli mi, haklarım neler?” sorularına yöneltiyor. Uzmanlar uyarıyor: “Süreler çok kısa; bir gün bile gecikme davayı düşürebilir.”
KİMLER İŞE İADE DAVASI AÇABİLİR?
İş güvencesi kapsamına giren çalışanlar dava açabiliyor. Temel koşullar özetle şöyle:
- İşyerinde en az 30 çalışan bulunmalı (işverenin aynı ildeki tüm birimleri birlikte değerlendirilir).
- İşçinin aynı işverene bağlı en az 6 ay kıdemi olmalı.
- Sözleşme belirsiz süreli olmalı.
- Fesih, geçerli/haklı nedene dayanmalı; işveren, fesih nedenini yazılı bildirmeli.
Bu koşulların sağlanmadığı hallerde iş güvencesi hükümleri uygulanmayabilir; yine de alacak talepleri (kıdem/ihbar vb.) ayrı yollardan gündeme gelebilir.
ZAMAN ÇİZELGESİ: BİR AY + İKİ HAFTA
En kritik başlık, süreler. Fesih bildiriminin tebliğinden itibaren:
- 1 ay içinde arabuluculuğa başvurmak zorunlu.
- Arabuluculukta anlaşma olmazsa, son tutanağın düzenlenmesinden itibaren 2 hafta içinde iş mahkemesinde işe iade davası açılmalı.
Süreler hak düşürücü nitelikte. Uzmanlar, “Tebliğ tarihini belgeleyin, arabuluculuk başvurusunu geciktirmeyin” diyor.
İSPAT YÜKÜ VE MAHKEMENİN KRİTERLERİ
İşveren, fesihte geçerli nedeni somut delillerle göstermek zorunda. Mahkemeler şu eksenlerde inceleme yapıyor:
- Geçerli nedenin gerçekliği: Performans düşüklüğü, işin/işyerinin gerekleri, devamsızlık gibi iddiaların belge ve kayıt desteği.
- Son çare (ultima ratio) ilkesi: Fesih öncesi daha hafif tedbirlerin (yer değişikliği, eğitim, uyarı) denenip denenmediği.
- Eşit işlem ilkesi: Benzer durumdaki çalışanlar arasında ayrımcılık olup olmadığı.
- Usul: Savunma alınmış mı, uyarılar yazılı mı, fesih yazısı açık mı?
Performans gerekçeli fesihlerde objektif değerlendirme, hedef–çıktı tabloları, uyarı tutanakları, eğitim kayıtları önem taşıyor. “Genel memnuniyetsizlik” tarzı soyut beyanlar yetersiz görülüyor.
KARARIN SONUÇLARI: 4 AY + 4–8 AY
Mahkeme işe iade kararı verdiğinde dosya iki başlık doğurur:
- Boşta geçen süre ücreti: İşçinin karar kesinleşene kadar en çok 4 aya kadar ücret ve diğer hakları.
- İşe başlatmama tazminatı: İşveren işçiyi 1 ay içinde işe başlatmazsa en az 4, en çok 8 aylık brüt ücret tutarında tazminat öder.
İşçi, kararın tebliğinden sonra 10 iş günü içinde işverene işe başlama iradesini yazılı bildirmeli; bildirmezse haklar düşebilir. İşveren işe başlatırsa, çalışma ilişkisi kaldığı yerden devam eder; başlatmazsa tazminat ve 4 aya kadar ücret devreye girer. SGK bildirimleri buna göre güncellenir.
ARABULUCULUKTA NELER OLUYOR?
Arabuluculuk masasında iki tip sonuç öne çıkıyor:
- İşe başlatma + şartlar: Eski/benzer pozisyon, ücret, kıdem, yıllık izin gibi başlıklar netleştirilir.
- İşe başlatmama tazminatı + alacaklar: Taraflar, işe başlatmama tazminatı, boşta geçen süre, kıdem/ihbar, fazla mesai, izin ücreti gibi kalemleri paket halinde anlaşabilir.
Uzmanlar, “Tutarların brüt/net ayrımı, ödeme tarihi, vergi–SGK etkisi ve icra edilebilirlik şerhi net yazılmalı” uyarısını yapıyor.
EN ÇOK YAPILAN HATALAR
Çalışan tarafından:
- Süreyi kaçırmak: 1 ay + 2 hafta kuralı.
- Delilsiz iddia: Performansın iyi olduğuna dair çıktılar, ödüller, e-postalar, tanık listesi hazırlanmaması.
- Fesih tebliğini belgesiz bırakmak: Tarihin ispatı zorlaşır.
- Arabuluculuk tutanağını acele imzalamak: Tüm hak kalemleri yazılmadan anlaşma.
İşveren tarafından:
- Gerekçesiz/soyut fesih yazısı.
- Savunma almadan fesih.
- Kayıt–performans sistemi kurmamak: Sonradan dosya ispatı zorlaşır.
- Son çare ilkesini atlamak: Eğitim/yer değişikliği gibi alternatifleri denememek.
ÖRNEK SENARYO (HABER MERKEZİ DERLEMESİ)
Bir teknoloji şirketinde üç yıldır çalışan A, “performans” gerekçesiyle yazılı fesih aldı. A, tebliğden 12 gün sonra arabuluculuğa başvurdu; anlaşma sağlanamadı. İki haftalık yasal sürede dava açıldı. Mahkeme, işverenin objektif performans kayıtlarını sunamadığını, uyarı–eğitim süreçlerinin belgelenmediğini tespit etti ve işe iade kararı verdi. İşveren A’yı başlatmadı; mahkeme 4 aya kadar boşta geçen ücret ve 6 aylık işe başlatmama tazminatına hükmetti.
UZMAN GÖRÜŞÜ: “TAKVİM + BELGE DİSİPLİNİ BAŞARIYI BELİRLER”
İş hukuku uzmanları, işe iade dosyalarında takvim yönetimi ve belge disiplininin belirleyici olduğunda birleşiyor: “Çalışan; tebliğ, arabuluculuk başvurusu ve dava süresini kaçırmaz, çıktıları/performansını dosyaya koyarsa şansı artar. İşveren ise fesih öncesi ölçülebilir performans sistemi kurmalı, savunma almalı ve ‘son çare’ ilkesini belgelemeli.”
SONUÇ
İşe iade davası, haksız veya geçersiz feshe karşı en etkili güvencelerden biri. Ancak bu güvenceden yararlanmanın yolu, kısa süreleri kaçırmamak, somut delil hazırlamak ve usule sıkı sıkıya uymaktan geçiyor. Tarafların arabuluculukta gerçekçi çözümler üretmesi ise yargılama süresini ve maliyetleri azaltan en hızlı yol olarak öne çıkıyor.